Er zijn helaas geen plaatsen meer voor deze voorstelling.
Door: Jan Brokken (tekst), Marcel Worms (piano) en Ursula Schoch (viool)
Datum: 5 februari 2016
Aanvangstijd: 18:30 uur
Toegangsprijs: 40 euro (inclusief maaltijd)
Concertlezing Baltische Zielen
Jan Brokken (foto: Jelmer de Haas)
In zijn omvangrijke non-fictie boek Baltische zielen beschrijft Jan Brokken de geschiedenis van Estland, Letland en Litouwen aan de hand van vijftien families. Families die beroemdheden voortbrachten, of gewone stervelingen die meegesleurd werden door de maalstroom van opstanden, revoluties, oorlogen. Velen moesten vluchten, anderen eindigden hun leven in een Siberisch strafkamp, een Duits concentratiekamp, het slagveld of onder een Russische tank. De Baltische landen werden heen en weer geslingerd tussen de ideologieën van de 20ste eeuw, tussen tsarisme en onafhankelijkheid, nazisme en communisme, reactionair en democratisch nationalisme. De lange strijd van de Balten mondde uit in de Zingende Revolutie van 1989-1991.
De familie Eisenstein geeft een goed beeld van de Baltische verscheurdheid. Vader Eisenstein was de architect die de Jugendstil-wijk van Riga gestalte gaf. Zoon Eisenstein zou een van ’s werelds grootste cineasten worden. Michail Eisenstein vereerde de tsaar, Sergej Eisenstein omarmde de revolutie. Vader nam vrijwillig dienst in het Witte Leger, zoon in het Rode Leger. Tijdens de slag van Petrograd in 1920 stonden ze tegenover elkaar.
De familie Roze uit Riga was een familie van boekhandelaren die honderd jaar strijd bekroonde met een onafhankelijke firma. De familie Kremer uit Riga een familie van violisten: zoon Gidon moest goedmaken wat vader in de oorlog verloren had. Moeder en zoon Kacew uit Vilnius doolden door Rusland en Polen en bereikten uiteindelijk Frankrijk, waar zoon Roman twee schrijverslevens begon, dat van Romain Gary en dat van Emile Ajar.
De 23-jarige Loreta Asanavičiūté werd in 1991 ongewild het symbool van de Litouwse onafhankelijkheidsstrijd. De familie Lipchitz uit Litouwen en de familie Rothkowitz uit Letland brachten genieën voort: Mark Rothko werd een van de grootste schilders van de 20ste eeuw en Jacques Lipchitz een van de grootste beeldhouwers.
Het gezin Gaižauskas in Vilnius wilde in het socialisme blijven geloven. De vader – een componist – leidde met zijn vrouw en tien kinderen een vredig bestaan in een staatswoning in de componistenbuurt. Zijn buurman was de pianist en musicoloog Vytautas Landsbergis, de latere president van het onafhankelijke Litouwen.
De Estse componist Arvo Pärt ontworstelde zich aan het communisme en legde een lange weg naar de vrijheid af. De familie Arendt-Cohn kon zich in Königsberg ontplooien; Hannah Arendt ontwikkelde zich daar als vrije geest. Ilja Sundelevitsj werd gedwongen naar Israël te emigreren, maar hij keerde twintig jaar later naar Tallinn terug. Ook de Duits-Baltische baronnen moesten Estland en Letland verlaten, de familie Von Wrangel viel in Polen uiteen. De Baltische landen konden zich pas aan het einde van de 20ste eeuw bij het vrije Europa aansluiten, maar de Russen lieten Estland, Letland en Litouwen niet zomaar los, getuige het slotverhaal van Baltische zielen, over het spionnenechtpaar Simm.
Bloedstollende verhalen over mensen die op de verkeerde plek woonden in een verkeerde tijd. ‘Ik kreeg er kippenvel van. Zó indrukwekkend,’ oordeelde Annejet van der Zijl, na lezing van Baltische zielen. Minister Jeroen Dijsselbloem had Baltische zielen op zijn nachtkastje liggen toen hij voor de EU-top in Riga was.
Ursula Schoch en Marcel Worms (foto: Cara Boerwinkel)
Estland, Letland en Litouwen zijn echte muzieklanden. ‘Zonder hun muziek,’ schrijft Jan Brokken, ‘zouden ze ten onder zijn gegaan.’ Rond zijn boek Baltische zielen stelde Jan Brokken een tekst- en muziekprogramma samen, met medewerking van pianist Marcel Worms en violiste Ursula Schoch. Zij voeren werken uit van de Estse componist Arvo Pärt, van diens leermeester Heino Eller, van Ester Mägi, een voorloper van Pärt, van de Letse componist Pēteris Vasks en de Litouwer Jurgis Gaižauskas. Door de teksten die Jan Brokken voorleest, wordt duidelijk in welke politieke en maatschappelijke context hun muziek ontstond.
Marcel Worms studeerde piano aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam. Hij trad in meer dan honderd landen op en maakte vijftien cd’s. Met Jan Brokken bracht hij het tekst- en muziekprogramma Een hommage aan Youri Egorov. Over zijn vriendschap met legendarische pianist Youri Egorov schreef Jan Brokken In het huis van de dichter. Marcel Worms kreeg les van Youri Egorov.
Ursula Schoch studeerde aan de muziekhogeschool van Keulen. Zij begon haar loopbaan als tweede violiste bij de Berliner Philharmoniker. In 2002 werd zij benoemd tot eerste violiste en tweede concertmeester van het Koninklijk Concertgebouworkest in Amsterdam.